خلاصه خبر: گروه فرآوری محصولات شیلاتی دانشگاه طی پژوهش مشترک با گروه زیست شناسی دانشگاه پالرمو ایتالیا فعالیت ضد باکتریایی مایع سلومی توتیای دریایی نقب‌زن خلیج فارس و امکان استفاده در ترکیبات جایگزین برای آنتی‌بیوتیک‌های کنونی را بررسی کردند.

پژوهش مشترک تیم تحقیقاتی گروه فرآوری محصولات شیلاتی دانشگاه متشکل از دکتر مسعود رضایی، دکتر سید فخرالدین حسینی و دکتر مجید موسی‌پور شاجانی پژوهشگران گروه فرآوری محصولات شیلاتی دانشگاه، به همراه دومینکو اسکیلاچی پژوهشگر گروه زیست‌شناسی دانشگاه پالرمو ایتالیا نشان داد که ترکیبات درون سلوم توتیای دریایی نقب‌زن، خاصیت ضد باکتریایی دارند و می‌توان با بررسی‌های بیشتر از آن‌ها در صنایع دارویی استفاده کرد.
در چند دهه اخیر، موضوع مقاومت باکتری‌ها نسبت به آنتی‌بیوتیک‌های تجاری در انسان و دام مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان یکی از نگرانی‌ها و چالش‌های عمده بهداشتی در سراسر جهان مطرح شده است. به همین دلیل پژوهش‌ها برای شناسایی و استخراج ترکیبات جایگزین برای آنتی‌بیوتیک‌های کنونی، به طور قابل توجهی افزایش یافته است.
خارپوستان از موجودات دریایی هستند که در بستر دریاها زندگی می‌کنند. از این موجودات ترکیبات ضد میکروبی متنوعی شناسایی و استخراج شده است. به همین دلیل این گروه از موجودات، منبع با ارزشی برای تامین ترکیبات دارویی و ضد میکروبی هستند. توتیاهای دریایی از جمله خارپوستانی‌اند که به خاطر زندگی در منطقه بین جزر و مدی و کم‌عمق، در معرض آلودگی‌های میکروبی هستند و برای محافظت از خود، در برابر این آلودگی‌ها ترکیبات ضد میکروبی، تولید می‌کنند
پژوهشگران در این پروژه تحقیقاتی به بررسی سلول‌های سلوموسیت که نقش بارزی در ایمنی این موجودات دارند، پرداختند و خواص ضد باکتریایی آن را مورد بررسی قرار دادند. در این تحقیق ۷۰۰ عدد توتیای دریایی نقب‌زن زنده در فصل پاییز و زمستان طی چند مرحله، از ساحل سنگی شهرستان بوشهر و منطقه بین جزر و مدی، صید به ایستگاه تحقیقاتی آبزیان دانشگاه خلیج فارس منتقل شد. سپس مایع سلومی موجود در فضاهای داخلی بدن آنها جمع‌آوری و سلول‌های سلوموسیت از آن جدا شد. با استفاده از روش استخراج مایع-مایع، سه نمونه سلوموسیت، فاز آبی و فاز آلی جمع‌آوری و میزان پروتئین و فعالیت ضد میکروبی این سه نمونه بررسی و مقایسه شد.
در این مطالعه برای بررسی فعالیت‌های ضدباکتریایی از دو نوع باکتری «ویبریو پاراهمولیتیک» و «لیستریا مونوسیتوژنز» استفاده شد. بررسی‌های این مطالعه نشان داد که فاز آلی بیشترین محتوای پروتئینی را دارد و از بیشترین توان ضدمیکروبی نیز برخوردار است. به ترتیب در سلوموسیت و فاز آبی، میزان پروتئین کم‌تر و در نتیجه تاثیر ضد باکتریایی نیز کمتر است.
باکتری‌ها خاصیت تشکیل بیوفیلم را دارند و می‌توانند با اتصال به سطوح مختلف، یک توده باکتریایی مقاوم را ایجاد کنند. بررسی خاصیت ضد بیوفیلم در این مطالعه نشان داد که ترکیبات مایع سلومی توتیای دریایی نقب‌زن می‌تواند بیوفیلم باکتری‌ها را نیز به طور کامل تخریب کند.
نتایج به‌دست‌آمده نشان داد سلوموسیت توتیای دریایی نقب‌زن به‌ویژه فاز آلی آن، از خاصیت ضد باکتریایی مناسبی برخوردار است و علاوه بر مهار بیوفیلم میکروبی، توانایی تخریب نیز دارد. با خالص‌سازی بیشتر عصاره سلومی، جداسازی ترکیبات زیست‌فعال و شناسایی ماهیت شیمیایی آن‌ها، می‌توان در صنایع دارویی از این ترکیبات استفاده کرد.
یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «ارزیابی فعالیت ضد باکتریایی و ضد بیوفیلمی فازهای استخراج‌شده از مایع سلومی توتیای دریایی نقب‌زن(Echinometra mathaei)» در فصل‌نامه فیزیولوژی و بیوتکنولوژی آبزیان دانشگاه گیلان، منتشر شده است.